Podstawy aksjologiczne pedagogiki religii

Authors:

• Krzysztof Stachewicz,
• Zbigniew Marek

Abstract

DEFINICJA POJĘCIA: Aksjologia to nauka rozwijana w obrębie filozofii, a zajmująca się badawczo wartościami. Synonimicznie mówimy o ogólnej teorii wartości. Greckie słowo aksios oznacza to, co ważne, godne, wartościowe, słuszne, warte trudu. Aksjologia jest więc źródłową nauką badającą ten fenomen ludzkiego doświadczenia, obejmujący różne przestrzenie życia. Choć w sensie ścisłym jest nauką filozoficzną, to jednak badania aksjologiczne otwarte są na analizy w ramach nauk humanistycznych (literaturoznawstwo, teoria i historia sztuki, historia kultury, teologia) i społecznych, by wspomnieć socjologię, ekonomię, psychologię czy pedagogikę. Termin aksjologia jest też przywoływany w kontekstach potocznych na oznaczenie grupy wartości organizującej określoną przestrzeń życiową. ANALIZA HISTORYCZNA POJĘCIA: W myśli starożytnej czy średniowiecznej posługiwano się raczej kategorią dobra, piękna oraz transcendentalnych cech bytu (transcendentalia). Pojęcie wartości to twór nowożytny; było pierwotnie stosowane w ramach ekonomii politycznej (Adam Smith), a następnie przeniesione zostało na grunt filozofii (Immanuel Kant, Friedrich Nietzsche). Aksjologia jako teoria wartości pojawiła się w obrębie neokantyzmu (szkoła badeńska), który poszukiwał ugruntowania dla powinności oderwanej w tej tradycji filozoficznej od bytu (rozszczepienie sein-sollen). Najbardziej spójną postać nadali jednak aksjologii fenomenolodzy (Edmund Husserl, Max Scheller; Nicolai Hartmann, Dietrich von Hildebrand, Roman Ingarden), osadzając istnienie wartości w specyficznym doświadczeniu aksjologicznym. Fenomenologiczna teoria wartości odwołuje się zatem do doświadczeń, w których świadomość odsłania, kontynuuje wartości i odczytuje ich powinnościowy, zobowiązujący do jakiegoś działania charakter. Dzięki temu „wartość” staje się kategorią nie tylko ontologiczną czy epistemologiczną, ale i egzystencjalną, mającą przełożenie na etykę, estetykę czy pedagogikę. PROBLEMOWE UJĘCIE POJĘCIA: Aktualne dyskusje dotyczące aksjologii, a toczące się w filozofii dotyczą zasadności tej nauki i jej statusu metodologicznego. Po dwudziestowiecznej krytyce pojęcia „wartość” (Martin Heidegger, egzystencjalizm, neopozytywizm ect.) wielu myślicieli odrzuca zasadność stosowania tej kategorii na gruncie etyki, estetyki ect. Wydaje się jednak, że termin „wartość” posiada spory potencjał tak teoretyczny, jak i praktyczny, co jest wyraźnie widoczne na gruncie choćby nauk pedagogicznych. Aksjologia jawi się jako ważna i w dużej mierze niezbywalna z punktu widzenia wielu nauk refleksja nad wartościami. REFLEKSJA SYSTEMATYCZNA Z WNIOSKAMI I REKOMENDACJAMI: Aksjologia jako nauka filozoficzna posiada wiele implikacji dla badań tak w zakresie nauk humanistycznych (teologia, literaturoznawstwo, teoria i historia sztuk), jak i społecznych (socjologia, psychologia, pedagogika, katechetyka). W niektórych nurtach filozoficznych działa to w obie strony, tzn. badania aksjologiczne przyjmą ustalenia odnośnie do wartości wypracowane w ramach wskazanych nauk. Wydaje się, że interpretacja wielu fenomenów w ramach pedagogiki religii może twórczo przebiegać tylko poprzez ścisłą współpracę z aksjologią. Wynika to z niezbywalności doświadczenia wartości także, a może przede wszystkim, w sferze religijnej. Ustalenia z zakres aksjologii jako ogólnej teorii wartości jawią się jako dobra płaszczyzna do wypracowania teorii wartości religijnych stanowiących jeden z teoretycznych fundamentów dla pedagogiki religii.